BAROKNI GRAD VINA, LITERATURE I MUZIKE

Kada je tačno nastala ova lepa vojvođanska varoš, niko pouzdano ne zna, a najstariji pisani dokument zapravo je izveštaj jednog kaluđera mađarskom kralju Beli IV iz 1439. Drugi sačuvani dokument je iz 1494. i svedoči o tome da je dvoru kralja Ladislava prodato bure vršačkog vina po ceni od 10,5 dukata.

Tokom vekova mnogi narodi su prošli vršačkim krajem, a tragove su ostavili Dačani, Rimljani, Sarmati, Avari, o čemu svedoče arheološka nalazišta. U osmom veku doselili su se Sloveni, pa je prvobitno ime grada Podvršan slovenskog porekla. Kolonizacija Mađara počela je u devetom veku, a velika seoba Srba bila je posle Kosovske bitke. Pouzdano se zna i da je Vršačka kula nastala krajem 14. veka, u vreme kada je turski putopisac Evlija Čelebija opisao Vršac kao orijentalnu varoš sa 300 kuća.

Podignuta na temeljima rimske osmatračnice, kula je sagrađena od masivnih zidova debelih od dva do četiri metra, napravljenih od kamena sa Vršačkih planina. Po lepom vremenu sa visine od oko 20 metara puca pogled čak do Avale i Temišvara. Čelebija u opisu utvrđenja kaže da ima oblik badema i da se nalazi na brdu koje „dopire do neba”, ali da je kamen od koga je tvrđava sagrađena toliko oštećen da u zimskim danima pastiri uteruju ovce u razvaline. „Jedan vrh Karpatskih izdanaka krasi prastara kula, građevina poslednjega srpskoga poslekosovskog vladara

Đurđa Brankovića Smederevca”, piše on, i objašnjava da se kula nalazi na bregu visokom 409 metara. Prema legendi, despot Đurađ je prokopao podzemni put od kule sve do Smedereva da bi volovskom zapregom odvozio svoje blago. Da nije reč samo o mitu, dokazuju tragovi tunela, od kojih jedan ide do Vladičanskog dvora, a drugi od Apoteke, ali zasad nisu istraženi.

Prema legendi, među starim, nenastanjenim zidinama Vršačke kule vekovima živi zarobljena princeza koju je u davna vremena neko začarao i pretvorio u zmiju. Tačno u ponoć ona se pojavljuje svakih sto godina sa krunom na glavi. U kuli živi i zaštitnica grada, Sveta Cecilija, koja pazi i čuva Vrščane od svakog zla i tvrđavu napušta samo u slučaju da gradu preti ozbiljna opasnost. Tada Sveta Cecilija po nebeskom svodu razvlači nevidljive niti i tako zaustavlja nadolazeću nevolju.

ĆILIBARSKI PUT

Kula Đurđa Smederevca nije prvo utvrđenje sagrađeno na tom mestu. Zbog dominantnog položaja u ravnici mnoge vojske su koristile ovo brdo za osmatranje i odbranu, pa su tu u drugom veku imali svoju osmatračnicu i Rimljani. Ovde su se formirali i važni trgovački putevi, poput legendarnog ćilibarskog puta koji je spajao Baltik i Transilvaniju sa Sredozemljem i Malom Azijom.

U periodu seobe naroda Goti, narod severa, kombinovali su ćilibar sa staklenim perlama, a u Vojvodini su nađene lepe ogrlice u takvom stilu. „Od paleolita do danas ćilibar se koristi isključivo za lepe i dobre stvari, zanakit i za magijske i lekovite svrhe”, rekao jesvojevremeno dr Aleksandar Palavestra povodomizložbe „Magija ćilibara” u Narodnommuzeju u Beogradu, na kojoj su izloženi ćilibarskieksponati iz Vršca i drugih nalazišta.

BAČVARI, KAZANDŽIJE, KOLARI…

Godine 1720. Vršac se izdvaja iz Temišvarskog okruga i postaje centar distrikta. Osamnaest godina kasnije ni Sveta Cecilija ne uspeva da spase varoš od epidemije kuge, koja se ponovila i 1762. Uprkos nevoljama, poput upada Turaka 1738. i 1788, Vršac se u 18. veku intenzivno razvija, vinarstvo i vinogradarstvo cvetaju, a sve je više doseljenih nemačkih vinogradara.

Zbog toga poznavaoci kažu „da kada je kula bila u funkciji, Vršca nije bilo, a kada je Vršac nastao kao varoško naselje, kula je bila samo ruina”. Zapravo, u vreme kada kula više nije bila u funkciji, Vršac je doživeo najveći prosperitet, pre svega zahvaljujući proizvodnji vina.

Godine 1804. Vršac dobija status slobodnog carskog grada. Mala varoš u Banatu se bogati i postaje jak zanatski centar južne Ugarske, u kome rade bačvari, kazandžije, kalajdžije i kolari, a doseljavaju se i bačvarske kalfe iz Nemačke, Austrije, Češke. Otvaraju se i pivare, prve svilare, škole, te pošta i prva apoteka.

Godine 1789. napravljeno je oko 12.000 buradi za vino. Međutim, prva izložba vina u Vršcu održana je u kafani „Kod dva ključa” 1857. godine. Danas se tradicionalnom manifestacijom „Grožđebal” obeležavaju dani berbe grožđa trećeg vikenda u septembru, a Sajam vina i vinogradarske opreme održava se u drugoj polovini marta.

APOTEKA NA STEPENICAMA

U vršačkoj ulici Stevana Nemanje broj 1 nalazi se barokna zgrada Stare apoteke podignuta 1784. godine, visokog krova, s dvospratnim tavanom u kome se nekad sušilo lekovito bilje. U to vreme je nazivana Apoteka kod spasitelja ili Kod Salvadora, a danas je pod zaštitom države kao spomenik kulture.

Kasnije je dobila ime i Apoteka na stepenicama, zbog zidanih stepenica sa ulične strane, netipičnih za barokni stil. Kao Gradska apoteka funkcionisala je do 1971. godine, kada je predata gradu, a gradske vlasti su je ustupile muzeju, pa je sada u funkciji depandansa Gradskog muzeja.

Od osnivača Pelevana Apoteka kod spasitelja promenila je mnogo vlasnika tokom dva veka, među kojima su bili i Kramer, Šilder, Hercog, Kihler, a od 1928. vlasnik je bio i Aleksandar Jovanović, polubrat slikara Paje Jovanovića.

U stambenom delu zgrade u kome su stanovali apotekari nalazi se stalna izložbena postavka „Sećanje na Paju Jovanovića”, dok se u delu gde se nalazila apoteka nalazi postavka „Istorija zdravstvene kulture Vršca”.

U prvoj prostoriji ovog impresivnog muzeja nalaze se autentični apotekarski predmeti, poput kase, vage, zvona na ulazu, stojnica, te kompletan inventar iz 18. veka. U drugoj prostoriji su sačuvane prese za pravljenje lekova, apotekarski avani, a izložene su i slike starih vršačkih apoteka iz 1878. godine, kada je varoš imala čak četiri privatne apoteke. Posebna atrakcija su ventuze za izvlačenje krvi koje su zamenjivale pijavice, jer kada je u Vršcu zavladala kuga, bilo je zabranjeno da se upotrebljavaju, te su korišćene mehaničke.

KECELJE IZ BANATA

Da je Vršac grad kulture, svedoče brojne manifestacije, od međunarodnog folklornog festivala „Vršački venac”, do interesantnih izložbi, od kojih je ovog leta jedna od najatraktivnijih bila „Kecelje-pregače iz Banata”, koje su, pored umetničke vrednosti i fascinantne ornamentike, pokazale i kreativnost žena koje su ih stvarale. Književna opština Vršac

(KOV) prijatno je iznenadila ovog leta kupače na gradskom jezeru akcijom „Drvo života”, tako što je na drvetu izložila svoja izdanja, kao i časopis „Kovine”. Inače, tradicionalna manifestacija „Vršačka pozorišna jesen”, u čast Jovana Sterije Popovića, smotra je najboljih komedija i održava se svake godine u oktobru.

Posetite ovaj predivni banatski grad i uživajte u razgledanju znamenitosti: barokne kuće „Dva pištolja”, u kojoj je živeo pisac Jovan Sterija Popović, pravoslavne crkve Sv. Oca Nikolaja iz 1785. godine, kada je ona bila najveća pravoslavna crkva severno od Save i Dunava, rimokatoličke crkve Sv. Gerharda od Sagreda, koja ima funkcionalne orgulje, pa se redovno održavaju koncerti. Ne propustite priliku da probate lokalne specijalitete, poput vina iz vršačkih vinograda, kao i čudesne krofne filovane džemom od kajsija.

„VRŠAČKI TRIPTIHON” PAJE JOVANOVIĆA

„Vršački triptihon” naručila je od Paje Jovanovića vršačka opština za 6.000 forinti. Prvi deo prikazuje sliku pijace na gradskom trgu, zgrade iz 18. veka i ljude s puno detalja. Drugi deo triptihona predstavlja berbu grožđa vinogradara koje je Marija Terezija dovela u Vršac, sa Kulom u pozadini i putem za manastir Mesić. Treći deo triptiha predstavlja žetvu. U Vršcu se nalaze i druga Pajina dela, studije za velike slike: „Kićenje neveste”, „Borba petlova”, te portreti Uroša Džinića, Laze Dunđerskog i kralja Aleksandra u prirodnoj veličini.