BOGATSTVO UKUSA I TRADICIJE

Grad Leskovac, smešten u srcu Leskovačke kotline, koja se proteže od Grdeličke klisure do Pečenjevačkog suženja, danas je administrativni centar Jablaničkog okruga, a datira još od Rimskog carstva, kada su Rimljani na brdu Hisar podigli tvrđavu, koja je dominirala gradom i drumom. Grčki istoričar Herodot napisao je u petom veku pre nove ere da je na mestu današnjeg Leskovca postojalo ilirsko, odnosno dardansko naselje oko koga su bila polja konoplje. Inače, biljke konoplja i leska, nalaze se i na sadašnjem grbu grada.

Leskovac, najrazuđenija opština u Srbiji, raštrkana na više od 1000 kvadratnih kilometara (60.000 stanovnika), poznata je po petorečju (Veternica, Jablanica, Vučjanka, Pusta reka, Rupska reka), veoma retkoj prirodnoj pojavi. Oko Leskovca su planine Kukavica, Čemernik, Radan, Babička gora i Suva planina, te tri veštačka jezera, Brestovačko, Barje i Vlasinsko.

Prema legendi, grad je ime Leskovac dobio pre oko 600 godina, kada je presušilo jezero ispod obližnjeg brda, a na tom mestu nikla leskova šuma. U srednjem veku zvao se Glubočica, pa Dubočica, a u vreme Turaka Hisar (tvrđava). Francuski geograf Ami Bue napisao je 1837. godine da Leskovac ima 3000 kuća. Oslobođenje od Turaka (11. decembra 1877), Leskovac je dočekao kao jedan od najvećih zanatsko-trgovačkih centara u Srbiji, imao je 13 fabrika tekstila, pa nije ništa neobično da je kasnije, s razvojem industrije, dobio i nadimak Mali Mančester. U selu Strojkovcu kraj Leskovca nalazi se i tekstilni muzej, smešten u zgradi vodenice iz druge polovine 19. veka. 

LESKOVAČKI GOVOR

Specifične narodne izreke iz ovog kraja južne Srbije važna su leksička i etno-građa koja treba da se sačuva od zaborava. Govor Leskovčana je deo prizrensko-timočkog dijalekta.

Takođe, originalni nadimci su jedna od bitnih karakteristika Leskovca, kao i specifičan govor poput onog u vicu, u kome na pitanje: „Jel' si s juga”, odgovor glasi: „Ne, s' ladu”. O tome su pisali književnik Tomislav N. Cvetković, slikar Nenad Kražić, ali i brojni novinari koji kažu da „nisi Leskovčanin, ako nemaš nadimak”. Običaj prepoznavanja ljudi po nadimcima nije rasprostranjen samo u gradu na Veternici, nego je to tradicija celog juga Srbije, koja se s kolena na koleno prenosi i u Lebanu, Vlasotincu, Bojniku.

LESKOVAČKI VOZ

Ako u Leskovcu pitate za „leskovački voz”, niko vas neće uputiti na železničku stanicu, već u kafanu, jer je „leskovački voz” ozbiljan gurmanski mesni brat „leskovačke mućkalice”.  Ništa čudno onda da je leskovačka Roštiljijada, koja traje sedam dana, najposećeniji festival u ovom kraju sveta, koji poseti preko 300.000 ljudi. Tada se prave gigantske pljeskavice od preko 50 kilograma, a lepinja za to čudo mesi se od 24 kilograma brašna.

Leskovački centar za ekonomiku domaćinstva pomaže i organizaciju Krompirijade u Domu kulture u selu Pečenjevcu, gde je, kažu, pre četiri decenije prvi put zapevao doajen narodne muzike Toma Zdravković. Učestvuju desetine proizvođača krompira s juga Srbije, a mnogobrojne domaćice izlažu preko 100 vrsta slatkih i slanih jela od ovog povrća koje bije glas da je „sirotinjska hrana”. Ipak, činjenica je da su baš zahvaljujući hrani od krompira, od musake, preko knedli, do torti, u teška vremena mnoge porodice opstale. Leskovačke žene prave su čarobnice i za sarmu od krompira u lišću vinove loze, a čuven je i recept za đuveč od krompira iz ovog kraja. Krompir je i inspiracija dece-umetnika, koji od njega prave realistične figure junaka iz srpske istorije.

DANI PAPRIKE

I druge povrtarske kulture zaštitni su znak Leskovca, kao na primer crvena paprika. Poljoprivrednici iz okoline grada više od 100 godina sade istu autohtonu sortu, „kozji rog”, koju suše na starinski način. Tako u selu Donja Lokošnica sa 300 domaćinstava, meštani na zidove kuća okače oko 150.000 ručno nanizanih venaca crvene paprike, jer se ovo povrće „najbolje suši na suncu 30 do 50 dana”. Svaki venac ima oko 15 kilograma, a 2014. je u ovom selu proizvedeno oko 500 tona aleve, i pet hiljada tona sirove paprike. Vredne žene, za koje se kaže da prave najbolji ajvar u celoj Srbiji, kažu da jedna osoba može dnevno da naniže oko 20 venaca, ali „ruke bole”, jer je teško. Leskovac ima i manifestaciju Dani paprika, koja se tradicionalno odvija u selu Donja Lokošnica, kada se biraju najbolji proizvođači, a meštani takmiče u nizanju paprika i kuvanju specijaliteta od ovog prelepog, zdravog povrća.

SVETSKI PUTNIK

Iz okoline Leskovca je i prvi srpski svetski putnik, Milorad Rajčević, rođen krajem 19. veka, koga je ljubav prema slikarstvu odvela u Beč, gde uči kod dvorskih slikara, a potom putuje Evropom, odlazi u Ameriku, odakle se vraća u Rumuniju i nastavlja dalje, put Carigrada i Jerusalima. Kada se vratio u Srbiju, oko 1910, na put oko sveta odlazi zbog opklade. Urednici „Malog žurnala” nude mu da za dve godine obiđe Evropu, Aziju, Ameriku i Afriku, uz mesečni honorar od 150 dinara. Milorad se na putu izdržava i prodajom razglednica sa sopstvenim likom, a uredništvu dokazuje gde je bio policijskim potvrdama. On sreće mnoge poznate ličnosti, a Aziju obilazi na biciklu. Odatle svedoči da je u ruskoj Mandžuriji čuo jednog oficira kako peva pesmu „Rado ide Srbin u vojnike” (tu pesmu naučio je od Jovana Lipovca Crnogorca sa kojim je bio u Rusko-japanskom ratu). Posle Japana, Singapura, Malezije, Sijama, Indije, Cejlona, Persije, vraća se u Beograd 1911, gde objavljuje zbirku sa stotinama potpisa kraljeva, prinčeva, državnih funkcionera i drugih znamenitih ličnosti.

KAMENA HIDROCENTRALA

Leskovac sa okolinom, pun je znamenitosti. Nedavno su radnici leskovačke Gradske uprave za zaštitu životne sredine otkrili dva stabla hrasta stara oko 150 godina, pa će i oni biti zakonom zaštićeni, pored druga tri. Zaštićena je i stara hidroelektrana u Vučju, izgrađena 1903, koja od tada neprekidno proizvodi električnu energiju. Pre devet godina stavljena je na listu „Milestone”, svetsku baštinu koju čine objekti, pronalasci i dostignuća od opšteg značaja za razvoj i istoriju elektrotehnike. Sagrađena od kamena, hidrocentrala „Vučje” u savršenom je skladu s prirodnim okruženjem, planinskim stenjem i bistrom rekom, a nije zanemarljivo ni što ne zagađuje okolinu, jer se voda koja pokreće turbine vraća u rečni tok.

CARIČIN GRAD

Jedan od najznačajnijih vizantijskih gradova u unutrašnjosti Balkana, Caričin grad (Justiniana Prima), arheološki lokalitet iz šestog veka, udaljen je oko 30 km od Leskovca. Caričin grad podigao je vizantijski car Justinijan (527–565) u spomen kraju u kome se rodio. Grad je bio važan administrativni, vojni centar i crkveni centar severnog Ilirika. Caričin grad predstavlja vanredan spomenik antičkog urbanizma i arhitekture. Na lokalitetu su pronađene, i mogu se videti ruševine fortifikacija, ulice sa porticima; ostaci bazilika, javnih i privatnih građevina, bedema, sistema vodosnabdevanja sa akvaduktom i velikom cisternom. Podni mozaici u luksuznim objektima odaju nekadašnji izgled grada i predstavljaju odraz dostignuća paleovizantijske civilizacije, nastale na grčko-rimskim tekovinama.eovizantijske civilizacije, nastale na grčko-rimskim tekovinama.