SAVEZNIK ILI NEPRIJATELJ?

Sunčanje i preplanuo ten nisu oduvek bili popularni. Taman ten vezivao se za teške fizičke poslove i rad u polju, dok se bogatije stanovništvo krilo od sunca. Otuda i običaj da se za svetao ten kaže da je aristokratski. Dolaskom industrijske revolucije i zapošljavanjem sve većeg broja ljudi u fabrikama, preplanuo ten postaje simbol bogatstva i lagodnog života. Sunčanje se, na način koji danas praktikujemo, pojavilo početkom dvadesetog veka u Nemačkoj i Skandinaviji. Međutim, pravi modni trend postao je zahvaljujući kreatorki Koko Šanel koja je, prilikom boravka na Francuskoj rivijeri, slučajno preplanula. Po njenom povratku kući, preplanuo ten postaje modni imperativ.

Šta nam Sunce šalje?

Toplotna energija čini 56% Sunčevog zračenja koje dospeva na površinu Zemlje; svetlosna energija čini 39%, a ultraljubičasto zračenje (UV) čini najmanji procenat - 5%. Razlikujemo UVA, UVB i UVC zračenje. UVA zračenje predstavlja najveću količinu UV zraka koji dospevaju do nas (98%) i, iako slabije od UVB zraka, prodire u dublje slojeve kože, dospeva do dermisa i oštećuje imunološki sistem kože. Štetni efekti se sabiraju tokom godina i javljaju se tek posle izvesnog vremena kao hronična oštećenja kože. Ovi zraci oštećuju krvne sudove dermisa, pojačavaju negativne efekte UVB zračenja, odgovorni su za prevremeno starenje kože, fotoalergijske reakcije, rak kože, kao i za druge štetne efekte. Ozonski omotač apsorbuje najveću količinu UVB zraka, ali oni koji stignu do površine zemlje kod ljudi izazivaju opekotine, oštećenje DNK i imunološkog sistema, fotostarenje, maligne, i druge promene kože. Njegova uloga u pretvaranju provitamina u vitamin D3 pozitivan je efekat ovog zračenja. UVC zračenje je najštetnije, ali ga ozonski omotač u potpunosti apsorbuje.

Kako se koža brani od sunca?

U situacijama kada je intenzitet zračenja jači, ili kada smo češće i duže izloženi suncu, dolazi do aktiviranja mehanizama koji sprečavaju moguća oštećenja kože i celog organizma: zadebljavanja epidermisa i povećanja količine pigmenta melanina. Količina melanina u koži uslovljena je genetski, na osnovu čega i postoje različite rase.

Imajte na umu da se odbrambeni mehanizmi pokreću tek nakon što koža apsorbuje određenu količinu zračenja, a ostaje izložena štetnom delovanju Sunčevih zraka i za vreme uspostavljanja zaštitnih mehanizama. Zato je najbezbednije sunčati se postepeno, i to kada je sunce slabije.

Kada zaštitni mehanizmi kože nisu u stanju da spreče štetno delovanje zračenja, javljaju se ozbiljni poremećaji u strukturi kože koji ne moraju biti vidljivi odmah. Svima dobro poznate opekotine mogu se javiti i nakon par minuta izloženosti suncu, ali, u isto vreme, nastaju i oštećenja koja nisu vidljiva golim okom. Ova oštećenja se nakupljaju i sabiraju, te se pojavljuju na koži tek posle nekoliko godina u vidu starenja ili raka kože. Koje promene će nastati zavisi od karakteristika zračenja, ali i od njegovog intenziteta, trajanja i učestalosti.

Ozbiljne posledice

Postoje tri osnovne vrste malignih promena na koži, i to rak bazalnih ćelija, rak skvamoznih ćelija i maligni melanom. Izlečenje prva dva oblika moguće je u 95% slučajeva otkrivenih na vreme. Najopasniji oblik raka kože je maligni melanom, koji preživi nešto više od 50% obolelih, a predstavlja nekontrolisan rast melanocita i jedini je rak kože koji se širi na druge organe. Izlečenje je moguće samo ako se otkrije na vreme. Posebno su ugrožene osobe koje imaju svetao ten i lako izgore, osobe koje mnogo vremena provode na suncu, imaju veliki broj mladeža čiji se broj povećava posle svake sezone, pate od oboljenja osetljivosti na sunce npr. albinizma ili su u detinjstvu imale ozbiljne opekotine od sunca.

Kako odabrati zaštitnu kremu?

Za vreme izlaganja suncu, neophodno je kožu zaštititi proizvodom sa zaštitnim faktorom. Ovi proizvodi na pakovanju imaju oznaku SPF – sun protection factor (faktor zaštite od sunca). Označava se brojem koji govori koliko puta duže može da se ostane na suncu sa zaštitnim proizvodom na koži nego bez njega, a izračunava se deljenjem vremena potrebnog da se na koži sa zaštitnim proizvodom izazove crvenilo i vremena potrebnog da se izazove crvenilo na koži bez zaštitnog proizvoda. Veća SPF vrednost označava vreme tokom kojeg proizvod omogućava bezbedan boravak na suncu. Na primer, sa nanetim proizvodom sa SPF 10, na suncu se može ostati 10 puta duže nego bez njega, pre pojave opekotina, a sa SPF 15, 15 puta duže. SPF broj se odnosi samo na zaštitu od UVB zračenja. Zaštiti od UVA zračenja dugo se nije pridavao značaj, jer štetni efekti nisu bili odmah vidljivi. Danas sve više proizvoda poseduje zaštitu i od UVA zračenja, dok oznake IPD, PPD, PFA, PPF označavaju metode kojima je određen faktor UVA zaštite. Navodimo još neke od oznaka koje možete naći na proizvodima za sunčanje: PABA free – označava da proizvod ne sadrži paraaminobenzoevu kiselinu koja kod 7% ljudi izaziva alergiju, a proizvodi koji imaju oznaku P53 mogu se smatrati odličnim sredstvom za zaštitu od sunca.

Budimo odgovorni prema svojoj koži

Da biste bezbednije uživali na suncu, potrebno je da se pridržavate sledećih pravila:

• sklonite se sa sunca, naročito u periodu od 11h - 16h
• obavezno koristite proizvode za zaštitu od sunca sa zaštitnim faktorom ne manjim od 15
• nosite šešir širokog oboda
• za boravak na otvorenom birajte odeću od gusto tkanih materijala, dugih rukava i dugih nogavica
• ne zaboravite da namažete uši, nos i usne
• povedite računa o zaštiti na većim nadmorskim visinama
• koristite vodootporne proizvode za zaštitu od sunca
• pri svakoj promeni veličine, boje, oblika ili debljine mladeža, crvenila, otoka ili svraba mladeža, odmah konsultujte lekara!
• ne zaboravite da prevencija raka kože počinje još u detinjstvu
• prilikom izlaska na sunce nemojte nanositi parfem ili ga nanesite na delove zaklonjene od sunca
• izbegavajte solarijume - verovatnoća nastanka raka kože ista je bez obzira na to da li zračenje potiče iz prirodnog ili veštačkog izvora.

Nemojte misliti da ćete rešiti problem tako što ćete pobeći u „debelu“ hladovinu ili pod suncobran. Tkanine i staklo propuštaju UV zrake, a voda propušta čak 70-80% zračenja i to do dubine od dva metra! Oblaci propuštaju UV zrake i vrlo lako možete da izgorite. Sa povećanjem nadmorske visine, intenzitet UVA zračenja ostaje isti, ali se povećava količina UVB zraka. Leti se Sunčevo zračenje, najvećim delom UVB, povećava, a zimi smanjuje.

Ukoliko spadate u većinu koja jedva čeka lepo vreme kako bi uhvatila što više sunca i kako bi dobila preplanuo ten, nećemo vas ostaviti u dilemi „sunčanje ili ne“. Uživajte, ali uz pridržavanje navedenih mera opreza!