NAJVAŽNIJI STRUKTURNI ELEMENTI

 Sama reč „protein” izvedena je od grčke reči proteos, što znači „prvi, najvažniji”. Proteini, odnosno belančevine, sastavni su delovi svake ćelije. Uz vodu, belančevine su najvažnije materije u telu; od primarnog su značaja za rast i razvoj svih tkiva; glavni su izvor materija za izgradnju mišića, krvi, kože, kose, noktiju i unutrašnjih organa, uključujući srce i mozak.

Proteini učestvuju praktično u svim procesima u organizmu, oni su biomolekuli sa najraznovrsnijim funkcijama: strukturna, skladišna, transportna, katalitička, odbrambena itd. Takođe, proteini su potrebni kako bi se u organizmu stvorio čitav niz enzima, hormona i antitela. Na primer, u proteine spadaju hemoglobin, insulin, kolagen, keratin.

ISHRANA I PROTEINI

 Za razliku od mnogih mikroorganizama i biljaka koje mogu da same sintetišu svih 20 amino-kiselina (od kojih se sastoje proteini), ljudsko telo ne može da stvara esencijalne amino-kiseline. Zato se hranom svakodnevno moraju unositi amino-kiseline za izgradnju novih proteina u našem telu.

Srećom, proteini su u manjoj ili većoj meri zastupljeni gotovo u svoj hrani, osim u rafinisanim šećerima i mastima. Količina koja je potrebna prosečnom čoveku je od 1 do 1,5 g po kilogramu telesne mase dnevno. Međutim, ukoliko postoji potreba da se poveća mišićna masa, tokom intenzivnih vežbi, ili sportskih aktivnosti, postoje i dodatni zahtevi organizma za proteinima. Sportisti treba da unose od 1,2  do 1,7 g proteina po kilogramu telesne mase. U slučaju nedovoljnog unosa belančevina, razgrađuju se mišićna vlakna, a ne masti, jer se proteini tada koriste kao gorivo, a ne kao gradivni element.

Dobro kombinovanje namirnica u svakodnevnoj ishrani doprinosi boljem iskorišćenju belančevina unetih iz hrane. Glavni izvori proteina životinjskog porekla u ljudskoj ishrani su meso, riba, mleko, mlečni proizvodi, jaja, a ove namirnice predstavljaju i izvor svih esencijalnih amino-kiselina. Izvori proteina biljnog porekla su žitarice i proizvodi od žitarica, skrobne biljke poput krompira i mahunarki (pasulj, grašak, mahune), zeleno lisnato povrće, koštunjavo voće poput badema i oraha. Belančevine životinjskog porekla imaju veću biološku vrednost nego belančevine biljnog porekla, ali su biljni proteini zdraviji.

Mnoge dijete za mršavljenje zasnovane su isključivo na unosu namirnica bogatih proteinima – varenje takve hrane traje duže uz veći utrošak energije, duže traje osećaj sitosti, a rezultati su brzo vidljivi. Međutim, s ovakvim režimom ishrane treba biti obazriv, jer se ne unosi dovoljno voća i povrća, a primećen je i porast LDL („lošeg”) holesterola u organizmu.

Opasnost vreba kod onih namirnica koje su bogate proteinima, ali i zasićenim mastima, tako da se njihovim istovremenim unosom može povećati rizik od srčanih bolesti. Preteran unos proteina bez prateće fizičke aktivnosti može izazvati povišen nivo holesterola, opterećen rad bubrega, dehidrataciju i gubitak kalcijuma.

OPASNOST OD MANJKA BELANČEVINA

Hronični manjak proteina usled loših navika ili iscrpljujućih dijeta uzrokuje slabost mišića, odnosno atrofiju mišićnih vlakana, kao i poremećeno funkcionisanje svih telesnih funkcija. Nedostatak belančevina takođe prouzrokuje zaostajanje u rastu i razvoju kod dece, odnosno izaziva slabljenje imuniteta kod šire populacije, kao i opadanje broja crvenih krvnih zrnaca i pojavu malokrvnosti, gubitak telesne težine i pojavu hroničnog umora. Radikalan primer zdravstvenih smetnji do kojih dolazi usled nedovoljnog unosa belančevina jeste oboljenje kvašiorkor koje se danas sreće u pojedinim afričkim nerazvijenim zemljama. Javlja se kod dece starosti 1 - 5 godina, kada u ishrani postoji hroničan visok unos ugljenih hidrata, ali ne i proteina. Simptomi ove bolesti kreću se od bezazlenih promena na koži do drastičnih smetnji kao što je zaostao rast, dijareja, gubitak apetita, edemi i sl.

Slični poremećaji, ali u mnogo blažem obliku, mogu se dijagnostifikovati i kod dece u razvijenom delu sveta, čija se ishrana takođe sastoji od prekomernog unosa slatkiša tj. ugljenih hidrata, a nedovoljnog unosa proteina. Iako ova bolest ne pogađa širu populaciju, u rizičnu grupu spadaju spor

tisti-početnici. Naime, usled velike želje da postignu brze rezultate, početnici često prave greške u ishrani i treninzima. Oni izlažu svoje telo velikom fizičkom naporu unoseći hranu bogatu ugljenim hidratima, a zaboravljaju na značaj proteina u ishrani. U takvim okolnostima nema napretka u povećanju mišićne mase, već imamo čak i stagnaciju rasta mišića povezanu sa velikom iscrpljenošću i slabljenjem imuniteta. Iz svega ovoga može se zaključiti da je neophodno unositi proteine ravnomerno sa drugim makronutrijentima – ugljenim hidratima i mastima da bi metabolizam funkcionisao kako treba.