GNEZDO SRPSKE ISTORIJE

Ako je priroda birala mesto gde će se razvijati naša kolektivna stremljenja u dela, gde će odjeknuti svaka važna tekovina nadolazećih doba, gde će se roditi i zateći veliki ljudi čiji će se koraci utisnuti u nasleđe na koje smo ponosni, onda nije mogla naći bolje mesto od Valjeva, grada koji kao savesni i brižljivi pisar slaže neizbrisiva sećanja u beležnicu identiteta srpskog naroda. Tako je linija života Valjeva kucala uvek u skladu sa istorijom. Dolaskom Otomanskog carstva grad se pretvara u orijentalnu kasabu koja je povremeno potpadala pod teritorije Habzburške monarhije kao pogranično mesto, a u sklopu carstva ostaje sve do početka 19. veka, kada je u Valjevu začet plamen Prvog srpskog ustanka. Godine 1804, kao predvodnike narodne pobune, knezove Aleksu Nenadovića i Iliju Birčanina pogubili su Turci. Priča o Seči knezova i prvim koracima ka oslobođenju slikovito je prikazana kroz multimedijalnu izložbu u podrumu Muselimovog konaka, gde su i knezovi proveli svoje zarobljeništvo.

Ipak, Valjevo je bilo prvo veće mesto koje je u ustanku steklo slobodu, 20. marta 1804. godine, dana koji se danas slavi kao Praznik Grada. Posle Drugog srpskog ustanka Valjevo se širi, a 1855, kada je napravljen precizan urbanistički plan, počinje da se razvija kao moderan grad. Cvetanje zanata, dolazak železnice, električne energije, osnivanje gimnazije, prekidaju Balkanski ratovi. U Prvom svetskom ratu, tokom Kolubarske bitke, grad je sedište vrhovne komande i srpske vlade, a posle pobede izvojevane pod vođstvom Živojina Mišića, ceo grad postaje ratna bolnica. Tada je kao medicinska sestra dobrovoljnu pomoć ranjenima pružala i slikarka Nadežda Petrović.

PRVA APOTEKA 

Prvu apoteku u Valjevu osnovao je 1870. godine Klaudio Pikelmajer, koji je bio poznat i po tome što je svojim gostima i mušterijama svirao violinu.

Nezaobilazno mesto svim posetiocima Valjeva je i izložba u Narodnom muzeju Valjevo, „Treća dimenzija prošlosti – pogled iz budućnosti”, kroz čiju su postavku prikazani svi periodi života grada, od trodimenzionalnog prikaza neolitske grnčarske radionice, preko zbirke kamenih alatki starih 30.000 godina, do predmeta vinčanske kulture. Izloženi su i predmeti koji svedoče o životu iz doba Rimljana, srednjovekovni srpski mačevi, zatim unutrašnjost stare seoske kuće, sa drvenom sinijom, ognjištem i belinom narodne nošnje, te zvukovi starih zanatskih radionica, fotografije uzbuđenih građana koji 1908. dočekuju prvi voz, pa čak i ratni kabinet vojvode Živojina Mišića sa Solunskog fronta. Istorijski ambijent, javni i intimni, menja se tokom šetnje kroz izložbu kao slajdovi, čineći nas svesnim burnih previranja kojima kuca život balkanskog prostora.

DUŠA STARE ČARŠIJE

Tešnjar je staro srce grada koje i danas izgleda kao i u 19. veku, kada su se u kaldrmisanim ulicama uzdizali dućani i radionice sa stanovima sa dvorišne strane, karavan-saraji, pa kafedžijske gostionice. Gotovo svi zanati su ovde imali mesto, radili su tu i živeli čuvene terzije (majstori koji od čohe šiju građanska odela), abadžije (majstori koji od sukna šiju odela), kujundžije, obućari, čarugdžije (opančari), voskari i licideri, tkači, sedlari, grnčari, pekari, magazadžije i trgovci.

Pokraj kućica priljubljenih jedna uz drugu, život ulici su davali sitni prodavci, sladoledžije, torbari, škembari ili mezelučari (ulični prodavci sitnih mesnih zalogaja), bozadžije, salebdžije (prodavci salepa, toplog napitka od biljke salep). Uveče, Tešnjar bi postajao šetalište, ljudi bi sedeli ispred kuća i razgovarali, a momci i devojke se upoznavali, družili i zaljubljivali.

Razigrana čaršijska atmosfera je vladala naročito o danima vašara i praznika, a i danas dok šetamo kroz ovaj uspavani kraj, oseća se idilična toplina života koja čeka pravi momenat da ponovo zasija na prozorima šarenim od cveća, kao nekad kada je stari fenjerdžija u tačno određeno vreme palio i gasio tešnjarske fenjere. Tešnjar je svrstan među pedesetak najznačajnijih tekovina srpske kulturne baštine, a aktuelno je i popularizovanje Tešnjara kao filmskog grada.

MUSELIMOV KONAK

Najstarija sačuvana zgrada u Valjevu je Muselimov konak, podignut u 18. veku. Kao mesto koje je jedini materijalni ostatak povezan sa Sečom knezova, ovo zdanje je postalo simbol trenutka u kome se razgoreo žar srpske slobode od Turaka, te danas predstavlja muzej posvećen Prvom i Drugom srpskom ustanku, u kome se brižljivo čuva svaki trag i svako obeležje ljudi koji su izvojevali slobodu: zastave i vojna oprema ustanika, portreti knezova, crteži savezničkih vojnika, predela i događaja po Feliksu Kanicu, poznatom putopiscu, makete kuća i manastira u Bogovađi, kneževski zakonici, pa čak i mapa puta koji je prota Mateja prošao od Beograda do Petrograda i Moskve, tokom diplomatskih misija. Kožni jandžik i sklav (pojas), kubura i uzengija srpskog vojnika, stoje u ovom konaku, simbolu turske vlasti, kao obeležja zaslužene slobode.

Valjevci su zauzeli važno mesto ne samo kao vojskovođe i vođe u oslobodilačkim pokretima, već i kao umetnici, duhovnici, književnici: vladika Nikolaj, Justin Popović, hadži Ruvim, Brana Petronijević, Vida Jocić, Matija Bećković, Ljuba Popović. Skulptura Desanke Maksimović je podignuta na gradskom trgu posvećenom najpoznatijoj srpskoj pesnikinji, tačno u pravcu skulpture vojvode Mišića. Pogledi dva različita ratnika, jednog koji je je branio zemlju i drugog koji je čuvao duh naroda danas se susreću u jednoj tački.

                                                                                                               

 BRANKOVINA

Rodno mesto porodice Nenadović koja je iznedrila poznatog kneza Aleksu, vojskovođu Jakova, protu Mateju i književnika Čika Ljubu, zavičaj pesnikinje Desanke Maksimović, jedno je od najstarijih sela valjevskog kraja. Danas, muzejski kompleks čine: stara Protina škola, u kojoj iz godine u godinu novi školarci posećuju izložbu posvećenu razvoju školstva i prosvete u vreme pre i posle Prvog ustanka, nova, Desankina škola, u kojoj je izložba posvećena životu i delu pesnikinje, Crkva Svetih Arhangela, zadužbina Prote Mateje iz 1830. godine, replika kuće i autentični vajat (momačka koliba) Nenadovića. Na jednom od proplanaka u dvorištu muzeja je i humka Desanke Maksimović.